Powszechnie wiadomo, że światło słoneczne wpływa negatywnie na barwniki w tkaninach, farbach i innych materiałach, a z czasem powoduje ich blaknięcie. Jednak przyczyny tego efektu i środki, jakie właściciele domów i projektanci budynków mogą podjąć, aby temu procesowi zapobiec są bardziej skomplikowane, niż mogłoby się wydawać.
Wyblakłe kolory tkanin, lakieru i innych materiałów, wystawionych na działanie światła są zjawiskiem niepożądanym i często mogą stać się poważnym problemem – szczególnie w budynkach zabytkowych, muzeach lub galeriach sztuki.
Zarówno w przypadku właścicieli domów, jak i osób projektujących wnętrza komercyjne, konieczne może być ograniczenie ekspozycji materiałów wrażliwych na światło wszędzie tam, gdzie tylko jest to możliwe.
Istnieje powszechne przekonanie, że stosowanie szkła laminowanego lub barwionego zapobiega blaknięciu barwnych pigmentów. Jednak w rzeczywistości przyczyna płowienia i jego wpływ na dany element są bardziej złożone, a jedno, uniwersalne rozwiązanie tego problemu praktycznie nie istnieje.
Co powoduje blaknięcie materiałów?
O kolorze materiału decyduje jego skład chemiczny, a konkretnie grupa atomów zwanych chromoforami. Wiązania chemiczne między tymi atomami pochłaniają światło o różnych długościach fal, a to decyduje o równowadze kolorów odbijanych przez obiekt, determinując jego wygląd.
Z biegiem czasu, ekspozycja na światło powoduje rozpad tych wiązań, zmniejszając ilość pochłanianego światła, a tym samym sprawiając, że kolor wydaje się bledszy. Mamy wówczas do czynienia ze zjawiskiem fotodegradacji.
Najsilniejszy efekt tego zjawiska powodowany jest przez bezpośrednie światło słoneczne, ze względu na wysoki poziom promieniowania UV (wysokoenergetyczny przedział widma światła). Należy jednak pamiętać, że nawet światło pochodzące ze sztucznych źródeł lub przechodzące przez filtr UV powoduje pewien stopień fotodegradacji. Oczywiście czas działania tego efektu różni się znacznie, w zależności od rodzaju i czasu trwania ekspozycji, a dzięki odpowiedniej kontroli tych czynników można znacznie opóźnić proces blaknięcia.
Jak uniknąć wyblakłych kolorów?
Niewątpliwie zastosowanie konkretnego typu szkła może zatrzymać promieniowanie UV i ochronić eksponowane produkty, na przykład w witrynach sklepowych, ale wybór odpowiedniego rodzaju przeszkleń do konkretnych zastosowań nie jest rzeczą prostą i wymaga prześledzenia niektórych właściwości.
Specyfikacje dotyczące szkła i jego wpływu na redukcję blaknięcia zwykle odnoszą się do przepuszczalności promieni UV, przy czym barwione szkło na ogół przepuszcza mniej światła UV niż bezbarwne szkło monolityczne.
Szkło laminowane ma tendencję do blokowania większej ilości promieniowania słonecznego niż szkło barwione, ponieważ zawiera warstwę pośrednią z poliwinylobutyralu (PVB).
W celu wyjaśnienia tych różnic, w poniższej tabeli zostały przedstawione niektóre wartości przepuszczalności promieniowania UV dla konkretnych rodzajów szkła.
| Szkło |
Przepuszczalność UV (%) |
| 6 mm szkło bezbarwne |
62 |
| 6 mm szkło barwione na niebiesko |
18 |
| 6,4 mm bezbarwne szkło laminowane |
3 |
| 6,8 mm bezbarwne szkło laminowane |
1 |
| 7,5 mm bezbarwne szkło laminowane |
0 |
Jak wynika z powyższej tabeli, blaknięcie materiałów jest złożonym zjawiskiem. Podczas, gdy niektóre barwniki i pigmenty w materiałach blakną stosunkowo wolno, inne mogą blaknąć bardzo szybko.
Ponieważ niektóre materiały mogą zauważalnie płowieć nawet pod wpływem światła widzialnego, wąskie pasmo fal transmisji UV niekoniecznie musi mieć związek z ich właściwościami zapobiegającymi blaknięciu.
W niektórych krajach Ameryki Północnej i w innych państwach próbowano rozwiązać ten problem, wprowadzając normy i regulacje o bardziej sprecyzowanych parametrach, takich jak współczynniki uszkodzenia materiałów. Oceniają one przepuszczalność różnych typów szkła nie tylko w obszarze UV, ale także w przypadku światła widzialnego.
Jednak parametry te nie przyjęły się w Europie, a przepuszczalność promieniowania UV jest nadal najczęściej rozpatrywanym współczynnikiem właściwości szkła.
Jedynym sposobem na całkowite wyeliminowanie zmian w materiałach, wywołanych ekspozycją na światło, jest ochrona przed tym niepożądanym czynnikiem. W muzeach i galeriach sztuki można przedsięwziąć dość wyszukane środki ostrożności, takie jak na przykład ograniczenie czasu zwiedzania lub używanie specjalnie zaprojektowanych źródeł światła, o niskim zużyciu energii. Takie metody mogą jednak nie sprawdzić się poza budownictwem komercyjnym.
Dlatego poniżej przedstawione zostały przydatne wskazówki, które mogą pomóc zmniejszyć ryzyko blaknięcia materiałów:
- zminimalizowanie ogólnego poziomu oświetlenia, zarówno światła dziennego, jak i sztucznego (w szczególności unikanie bezpośredniego światła słonecznego);
- używanie rolet lub zasłon;
- skrócenie czasu ekspozycji materiału na działanie źródła światła;
- obniżenie temperatury otoczenia (proces płowienia postępuje szybciej w wyższych temperaturach);
- unikanie przegrzewania się przedmiotów od lamp;
- zmniejszenie ekspozycji na światło UV i niebieski przedział widma światła widzialnego;
- stosowanie szkła laminowanego z możliwie grubą warstwą pośrednią.
Mimo, że barwione, a w szczególności laminowane szkło, może znacząco blokować promieniowanie UV, blaknięcie jest o wiele bardziej złożonym procesem, niż można by przypuszczać. Dlatego tak ważne jest, aby każdego dnia chronić cenne materiały i skracać ich ekspozycję na różne źródła światła.
Zdjęcia: Kees Hummel (projekt budynku: Finch Buildings).